Nhớ mãi hình ảnh những tiệm chạp phô bán và chở nước mắm tĩn tại Sài Gòn cách đây hơn 60 năm. Ngày xưa ở Sài Gòn muốn mua nước mắm tĩn đúng mùi vị của nó chỉ có ra khu Bến Chương Dương, khu vực Cầu Ông Lãnh hay khu vực Cầu Dừa ở Bến Vân Đồn. Gần như nhà nào cũng xài nước mắm tĩn. Nhưng không phải ai cũng mua nước mắm đựng trong cái tĩn gốm. Những nhà nghèo thường mua nước mắm lẻ tại những tiệm của người tàu mà con nít hay gọi là Xẩm tiệm. Mỗi khi có khách, người bán sẽ dùng một cái gáo làm bằng tre múc nước mắm từ trong lòng tĩn. Cái gáo này (còn gọi là cóng) làm bằng ống tre vạt 1/3 làm cán, 2/3 còn lại được cưa ngang dùng đưa vào tĩn theo chiều thẳng đứng, có nhiều cỡ gáo và các tiệm tạp hóa dùng các cỡ gáo làm đơn vị tính khi bán. Giấm, rượu cũng đong bằng cái gáo tre này.
Chỉ có nhà dư dả mới mua cả cái tĩn nước mắm. Những tĩn này cũng khá nặng lên đến 3,5 lít nặng gần 7 kg. Người Sài Gòn thường mua nước mắm tĩn từ những chiếc ghe nhỏ cắm sào ở con rạch Hàng Bàng, phía sau chợ Bình Tây. Đây là những chiếc ghe chở mối nước mắm tĩn từ xóm Tĩn – nằm ở cuối đường Đề Thám đoạn từ Cô Giang đến Bến Chương Dương, gần sông Bến Nghé để ghe thương hồ thuận tiện lên xuống lấy hàng. Nước mắm đựng trong tĩn có thể chở đầy ghe, đầy toa xe lửa, đầy xe vận tải mà vẫn không lo sợ hư bể. Hơn nữa tĩn không cần phải có thùng gỗ để bảo vệ như chai.
Ngày xưa vận chuyền nước mắm lên xe cam-nhông hay ghe thuyền là cả một nghệ thuật vì giữ cho mùi vị của nó. Mở một tĩn nước mắm phải rất cẩn thận do người ta trét kín nắp với hỗn hợp vôi và nước dây tơ hồng, khi mua về, mấy bà mấy ông phải dùng sống dao hay búa đập nhè nhẹ cho bể nắp, khó nhứt là lúc mở nắp sao cho mảnh trét không lọt vô trong làm dơ nước mắm, sau khi sớt nước mắm ra chai.
Nước mắm Tĩn ngày nay được bảo tàng nước mắm Làng Chài Xưa khôi phục lại đựng trong bình gốm với quai xách dây thừng như xưa nhưng đã được cập nhựt cho hợp thời hơn và tiện dụng hơn với dung lượng chỉ nửa lít và hơn nữa còn có cả chai thủy tinh. Cả hai đều làm theo nước mắm tĩn nguyên bản ngày xưa rất sánh đặc thịt cá và thơm ngon nức mũi.
Nguồn bài viết: Lê Văn Nghĩa
